Overzicht van Edam. De lijn naar Volendam lag naast de veenstroom de IJe, rechtsonder op de kaart.
-----

De tramlijn Kwadijk-Edam-Volendam was betrokken bij de evacuatie van de bewoners van de gemeente Hoogland bij het in stelling brengen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Bij het in gebruik nemen van de stellingen moesten dorpen en gemeenschappen worden ontruimd. Dit was vooraf al gepland en berekend. De gemeente Edam was aangewezen als opvang van de gemeente Hoogland.
Het evacuatieplan gaat ervan uit dat er per uur 200 personen vervoerd konden worden via de Tramlijn Amsterdam-Edam (Volendam was niet bereikbaar door de inundatie). Er werd rekening gehouden met het uitvallen van de elektriciteit, Kwadijk-Edam was dan de alternatieve lijn. De evacuatie heeft daadwerkelijk plaats gevonden in de meidagen van 1940, via de tramlijn Amsterdam-Volendam.
De archiefstukken hierover zijn te vinden in het gemeentearchief van Edam.
Cees de Groot, 5 maart 2013.

Montagefoto, in 2005 gemaakt door Peter Gunther: zo zou de spoorwegovergang op het Zeevangsdijkje bij Edam eruit gezien hebben als de rails er nog gelegen had. Op de achtergrond de Jan Koningsbrug.
Als u naar rechts kon kijken zou u zien dat de brugwachter de ophaalbrug inmiddels gesloten heeft, en met zijn rode vlag klaar staat om het verkeer te waarschuwen ....
Foto © Peter Gunther.

Zo lag het spoor tussen de Purmerringvaart en Edam erbij na de orkaan van 14 januari 1916. De Waterlandse Zeedijk brak door en Waterland werd overspoeld door zeewater uit de Zuiderzee. Nadat het wegpompen van het water op 2 mei voltooid was, vergde het herstel van de spoordijk en het spoor zo veel materiaal, dat pas vanaf 1 november weer trams naar Volendam konden doorrijden.
De foto is genomen vanaf het Purmerdijkje, op de achtergrond zijn de bomen van de Westervesting en links de toren van de Grote Kerk te zien (Peter Gunther bedankt voor de juiste plaatsbepaling!).
Vreemd detail op de foto is dat de rails kennelijk naar het zuiden is weggespoeld/weggezakt, terwijl de watermassa ook uit het zuiden kwam ....

Watersnood 1916:

• Nacht van 13 op 14 januari: Waterlandse Zeedijk breekt door bij Zuiderwoude en Katwoude.
• 14 januari: Station Edam ondergelopen, de tram kan nog tot de brug over de Nieuwe Haven rijden. Trekt met een lange staalkabel een volle kaaswagon in veiligheid.
• De tramdijk tussen de Purmerringvaart en de Nieuwe Haven fungeert als waterkering, maar begeeft het later toch (zie bovenstaande foto). Daardoor moeten de trams uit Kwadijk al op 400 m voor Edam stoppen en terugrijden.
• 22 maart: het herstel begint met aanvoer van zand uit de duinen bij Bergen.
• 19 april: de trams kunnen weer doorrijden tot de brug over de Nieuwe Haven, station Edam is nog onbereikbaar omdat over het emplacement een noodwaterkering was aangelegd.
• 12 mei: Station Edam is weer bereikbaar.

In Edam, gezien in de richting Kwadijk, juist voor de brug over de Purmerringvaart (oost), waarin de woonboot ligt. Op de oude spoorbaan ligt nu een fietspad. Achter de fotograaf liep het spoor met een bocht verder naar de brug over de Nieuwe Haven, van deze bocht is nu niets meer terug te vinden.

De situatie in Edam in 1903, dus voor de aanleg van de lijn Kwadijk - Edam -Volendam. De plek van de brug over de nieuwe Haven werd in 1906 15 m richting fotograaf verplaatst, anders zou het normaalspoor dwars over het metersporige NHT-emplacement zijn komen te lopen. De fotograaf staat naast het doodlopende opstelspoor op de Scheepmakersdijk.

Helemaal links het stationskoffiehuis van T. Oostindië, dat vanaf 1906 als HSM-station zou dienen.

Ook de nieuwe trambrug over de Nieuwe Haven in Edam werd voor de opening van de lijn op sterkte beproefd door de latere NS-6700-en.

De tram rijdt via de brug over de Nieuwe Haven, langs restaurant "Het Hof van Holland" aan het Westerbuiten, richting Kwadijk.	In juli 2005 blijkt dat "Het Hof van Holland" wat is gegroeid waardoor de Speeltoren aan het zicht wordt onttrokken.

Trambrug over de Nieuwe Haven in Edam, juni 2004.

De sporensituatie ter hoogte van café Nicolai.

1 mei 1906: de versierde eerste stoomtram is zojuist via de brug over de Nieuwe Haven vanuit de richting Kwadijk aangekomen bij station Edam. Links langs de loc is het TNHT-station van de metersporige stoomtram Amsterdam - Edam te zien.

De tram vanuit Kwadijk pauzeert voor het café van de heer Nicolai in Edam.	Het café is verbouwd maar nog goed herkenbaar aan de luifel, er zit nu een Chinees restaurant in. Foto juli 2005.

Stoomtram in Edam, omstreeks 1907. De twee tramlocomotieven, in 1882-1883 gebouwd door Carels Frères te Gent, waren afkomstig van de HSM-lijn Den Haag-Scheveningen. Tot 1931 waren verschillende locs in gebruik waarbij er telkens een actief was en een in het depot in Kwadijk als reserve stond. De locs hadden een hogere schoorsteen dan standaard, omdat ze op andere lijnen ook voor dubbeldeksrijtuigen gebruikt werden. Hoewel alle locs van het Carels-type waren, werden ze in 1883-1884 ook gebouwd door HSM-werkplaats Haarlem en Backer & Rueb in Breda.

Het gebouw op de achtergrond was het stationsgebouw van de HSM en stond direct achter het TNHT-station, waarvan de nok links langs de locomotief zichtbaar is.

Deze foto van 21 juli 1932 (fotograaf: W.A. Koch) toont de stoomtram met loc NS 41 en rijtuig BC 211 bij het station Edam. De 3 Backer & Rueb-locs (bwj. 1907/08) NS 41 - 43 en rijtuigen waren afkomstig van de in 1931 opgeheven NCS-Zuiderzeetramweg Nunspeet-Elburg-Zwolle. Vanwege hun radstand van 2,00 m tegenover de 1,50 m van de Carels-locs, reden ze stabieler. Klik hier voor enkele foto's van het NCS-materieel in originele omgeving.

Vanwege een drukkere dienst waren er vanaf 12 september 1932 twee locomotieven actief, en een reserve. Ze reden de gemengde personen- en goederentrams tot 15 mei 1933. Omdat de remise in Kwadijk inmiddels opgeheven was, waren de Backer & Rueb-locs gestationeerd in lokdepot Hoorn, vanwaar ze over de hoofdspoorlijn naar Kwadijk werden gereden. (Tevens werden de locs ingezet op andere tramlijnen rond Hoorn). Na opheffing van de lijn Kwadijk-Edam werden de NS 42 en 43 in 1935 gesloopt, en de NS 41 tot 1948 in Bergen op Zoom als fabrieksloc gebruikt. De rijtuigen werden verkocht aan de Gooise Tramweg Maatschappij. Een ervan is later via de NZH terechtgekomen bij de Stoomtram Hoorn-Medemblik.

De laatste goederenrit met NS-loc 7711 (voormalige Haarlemmermeerloc HSM 1015, gebouwd in 1908) op 20 juli 1944, vlak voor de brug over de Nieuwe Haven richting Kwadijk. Begeleidend rangeerder Spaans leunt tegen de loc.

De "Bello"-locs waren gehuisvest in depot Hoorn en werden voor de steeds schaarser wordende goederentrams naar Volendam telkens over de hoofdspoorlijn naar Kwadijk gereden.

Foto uit tijdschrift "Het Leven" van 19 januari 1916: "De tramlijn Edam-Volendam, die even buiten Edam verloopt in den reusachtigen waterplas, welke nu de eens zoo vruchtbare weiden, zoover het oog reikt, bedekt."

Deze prentbriefkaart van net voor de Tweede Wereldoorlog biedt een schitterend overzicht van het Edamse stationsterrein. Op de voorgrond de metersporige NZH-lijn Amsterdam-Volendam, met het in stolpvorm gebouwde bijbehorende haltegebouw. Daarachter is op het NS-opstelspoor de bekende normaalsporige NS-schutwagen te zien. Deze werd ook op andere lijnen gebruikt om gewoon buffermaterieel te koppelen aan wagens met tramkoppelingen zoals bijvoorbeeld de rijtuigen Bergen-Alkmaar (Bello).

Verder is rechts de wisselplaats van de lijn Kwadijk-Volendam te zien, met het haltegebouw en in de verte de nog steeds bestaande trambrug.

Bron: archief Peter Gunther.

Het Edamse stationsgebouw van de NZH in 1932, gebouwd in de vorm van een stolpboerderij. Na 1949 werd het niet meer gebruikt, in 1951 als woonhuis verkocht en in 1977 afgebroken. Op het NS-opstelspoor achter het gebouw staat een NS-goederenwagon. Rechts daarvan is het NS-station te zien.	24 juli 2005: hier ligt nu het Connexxion-busstation.

In de verbindingsboog die in 1932 was aangelegd om de NZH-smalspoorlijn te laten aansluiten op de NS-normaalspoorlijn naar Volendam, werd in 1951, tegen het onderstation aan, de nieuwe tramhalte Edam gemaakt. In het onderstation werd de 10.000 V wisselspanning omgevormd naar 600 V gelijkspanning. Vanuit Edam werd het traject van Monnickendam tot Volendam van stroom voorzien.
De foto is van 2 september 1956.

Deze foto uit 1956 toont het begin van de verbindingsboog. Achter het tweede rijtuig is het voormalige haltegebouw van de NZH te zien, achter het motorrijtuig de ophaalbrug over de Nieuwe Haven. Deze was inmiddels ontdaan van spoorrails en werd nu alleen nog door het groeiende wegverkeer gebruikt. Later werd 50 m links ervan een nieuwe brug gemaakt voor de provinciale weg naar Hoorn, die op de gedempte trekvaart ligt.