Portret van Leeghwater, in zijn Haerlemmermeerboeck (4e druk), 1643. Naar een schilderij van T. Keiser, gesneden door S. Savrij.

"Het Land van Leeghwater"?

Met deze pagina's wil ik een realistisch beeld geven van de betrokkenheid van Jan Adriaenszoon Leeghwater bij het initiatief en de uitvoering van de droogmakingen rond het Schermereiland, vergeleken met de activiteiten van anderen. Zodoende kan elke lezer zelf beoordelen of er terecht een streek naar hem vernoemd wordt. Ondanks de hier en daar gebrekkige documentatie en de grote verscheidenheid aan interpretaties daarvan, kan toch wel een aardig beeld gevormd worden van de bezigheden van Leeghwater in de betreffende jaren.

Door bewerkers in de achttiende eeuw werd wat Jan Adriaenszoon Leeghwater over zichzelf in zijn Haerlemmermeerboeck en zijn Chronycke opgeschreven had opgeblazen, uitgebreid en verdraaid. Daardoor lijkt het alsof hij de centrale en leidinggevende figuur was bij de grote droogmakerijen, en die bewering nemen velen tegenwoordig nog klakkeloos voor waarheid aan. Er bestaat zelfs een aparte website Het Land van Leeghwater!

De bedoeling van deze pagina's is niet om de prestaties van Leeghwater te kleineren, ongetwijfeld was hij een kundig timmerman en had hij vele andere bijzondere interesses en vaardigheden. Leeghwaters activiteiten als molenmaker, droogmaker, klokkenmaker, tekenaar en dichter in Amsterdam, Den Haag, 's-Hertogenbosch, Frankrijk, Duitsland en andere landen vallen echter buiten het thema. Deze worden uitvoerig beschreven in enkele van de boeken die op mijn pagina Verwijzingen staan vermeld.

De iniatiefnemers

De initiatiefnemers voor de grote droogmakerijen waren rijke kooplieden, die hun fortuin verdiend hadden met de handel op Oost-Indië en aandelenhandel. Zij zochten goede binnenlandse investeringen nu de Tachtigjarige Oorlog de buitenlandse handelsbetrekkingen zeer bemoeilijkten. Bij sommigen was winstbejag het enige doel, omkoperij en bedrog moesten daarbij vaak helpen.

Alkmaar

Overigens waren alleen de eerste twee droogmakerijen, de Beemster en de Purmer, profijtelijk voor de droogmakers. Dit kwam voornameijk door de grote belastingvrijdommen die zij van de Staten van Holland verkregen, alsmede door de hoge grondopbrengst. Bij de meeste latere droogmakerijen viel de bedijking of de verkregen bodemsoort erg tegen, moesten veel steekpenningen of percelen grond besteed worden om bezwaren tegen de droogmaking weg te nemen, of was het kostbaar om aangrenzend land ten behoeve van de bedijking, of binnengedijkte (schier-) eilanden aan te kopen.


De salarissen die aan aannemers en adviseurs zoals Jan Adriaenszoon Leeghwater werden betaald, vormden bij de droogmakingen slechts een zeer klein deel van de totale kosten.

De architect van de polders?

De financiers van de droogmakerijen hielden het planmatig en technisch ontwerp in eigen hand, en hadden daarbij zeker geen dorpstimmerman nodig. Wel huurden zij hiervoor gediplomeerde en beëdigde landmeters in.

"Ingenieur ende molen-maecker"?

Leeghwater was ongetwijfeld een kundig timmerman, die door de grote behoefte aan molens in zijn omgeving ook een praktisch gevormde molenmaker werd. Hij leerde het timmermansvak van zijn vader, maar er zijn geen aanwijzingen dat hij buiten De Rijp hoger geschoold is. Leeghwater was in ieder geval geen ingenieur, in het begin van de zeventiende eeuw bestond de mogelijkheid helemaal niet om door een technische studie die titel te verkrijgen. Waarschijnlijk doelde Leeghwater met de term ingenieur eenvoudig op de letterlijke betekenis vernufteling ofwel ingenieus persoon.

Leeghwater noemde zichzelf niet zoals velen van zijn collega's "meester molenmaker". "Aannemelijk is dat Leeghwater eigenlijk nooit de hoogst bereikbare trap van het ambacht bereikte, omdat hij zich méér dan met de molenbouw met de waterbouwkunde geneerde. Vandaar, dat hij zich later "ingenieur ende molen-maecker" noemt met de ingenieurstitel voorop."
Citaat uit Jan Adriaenszoon Leeghwater, J.G. De Roever, 1944.